امروز وجود مقدس حضرت حجّت - ارواحنا فداه - در میان انسان‏های روی زمین، منبع برکت، منبع علم، منبع درخشندگی، زیبایی و همه خیرات است.
 ...برای انسانی که دارای معرفت باشد، موهبتی از این برتر نیست که احساس کند، ولیّ خدا، امام بر حق، عبد صالح، بنده برگزیده در میان همه بندگان عالم و مخاطب به خطاب خلافت الهی در زمین، با او و در کنار او است؛ او را می‏بیند و با او مرتبط است.
 مهدی موعود (عج)، مظهر رحمت و قدرت حق و مظهر عدل الهی است و کسانی که بتوانند با این کانون شعاع رحمت و تفضلات الهی، ارتباط روحی و معنوی برقرار کنند، در تقرّب به خداوند، توفیق بیشتری می‏یابند؛ زیرا نفس توسّل و توجّه و ارتباط قلبی با آن حضرت، موجب عروج و رشد روحی و معنوی انسان می‏شود.
 ... یکی از آن خورشیدهای فروزان، به فضل و کمک پروردگار و به اراده الهی، امروز در زمان ما به عنوان ((بقیة اللَّه فی ارضه))؛ به عنوان ((حجة اللَّه علی عباده))؛ به عنوان ((صاحب زمان)) و ((ولیّ مطلق الهی در روی زمین)) وجود دارد. برکات وجود او، [و ]انوار ساطعه از وجود او، امروز هم به بشر می‏رسد... این خورشید معنوی و الهی بازمانده اهل‏بیت(ع) است.
 ولی عصر - صلوات اللَّه علیه - میراثْ برِ همه پیامبران الهی است.
 امام بزرگوار و عزیز و معصوم و قطب عالم امکان و ملجأ همه خلایق، اگرچه غایب است و ظهور نکرده، امّا حضور دارد.
 امام زمان (عج) امانت و گوهر درخشنده عظیم آفرینش در میان ما، امروز بی گمان بیش از هر زمان، متوجّه و مراقب این ملّت است
 

گفتند خلایق که تویی یوسف ثانی‏            چون نیک بدیدم، به حقیقت، به از آنی‏ ( حافظ )

     یکی از ویژگی‏های روانی آدمی این است که هماره در رویارویی با امر تازه و بدیع، حالت دفاعی به خود می‏گیرد و کم‏تر به پذیرش آن گردن می‏نهد. این امر به ویژه آن گاه تشدید می‏شود که پدیده‏ی جدید حالت رمزگونه داشته باشد و اعتقاد به آن، زمینه ساز تحولی بنیادین در باورها، اندیشه، منش و روش زندگی او شود. برعکس، در برابر موضوعی که پیشینه داشته یا در زمان‏های پیش، یک یا چند بار رخ داده است، مقاومت چندانی از خود نشان نمی‏دهد و به سادگی، آن را می‏پذیرد.

 یکی از شیوه‏های چیره شدن بر این وضعیت، عادی جلوه دادن آن مسأله است. یعنی باید این نکته را به جامعه تبیین کرد که موضوع مورد نظر، مسبوق به سابقه بوده و برای دیگران نیز رخ داده است. قرآن کریم نیز همین شیوه را به کار گرفته است. در صدر اسلام، روزه، حکمی جدید و همراه با اندکی مشقت بود؛ زیرا روزه دار می‏بایست از بسیاری از امور مباح چشم بپوشد و از ارتکاب آن‏ها خودداری کند. شاید برخی مسلمانان در برابر چنین حکم بی‏سابقه‏ای، واکنش نشان می‏دادند و آن را به سختی می‏پذیرفتند. از این رو، قرآن کریم، ابتدا مسلمانان را از نظر روانی برای پذیرش آن آماده می‏کند. خداوند متعال می‏فرماید:

 یا ایها الذین امنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلهم.

 ای کسانی که ایمان آورده‏اید! روزه بر شما نوشته شد، همان گونه که بر پیشینیان شما، نوشته شد.

 یعنی مپندارید که این تکلیف، مسأله‏ای بی‏سابقه و فراتر از توانایی شما است. هرگز چنین نیست؛ زیرا وجوب روزه، حکم متداولی است که گذشتگان نیز موظف بوده‏اند آن را انجام دهند.

 مسایلی مانند اعتقاد به حضرت مهدی (عج) و غیبت و ظهور ایشان نیز به ظاهر بدیع و بی‏سابقه بوده و طول عمر ایشان با هاله‏ای از رمز و راز و شگفتی همراه است. افزون بر آن، این باور بر همه‏ی شؤون حیات آدمی تأثیری بنیادین بر جا می‏گذارد. از این رو، برخی افراد از پذیرش آن سرباز می‏زنند و آن را انکار می‏کنند. امامان معصوم‏علیهم السلام در برابر این اندیشه، کوشیده‏اند با بیان موارد مشابهی که در تاریخ گذشته - بویژه تاریخ پیامبران الهی‏علیهم السلام - رخ داده است، مسأله‏ی غیبت امام عصر (عج) و دیگر مفاهیم مربوط به آن را عادی جلوه دهند، تا مردم به گمان بی‏سابقه بودن، در آن به دیده‏ی شک و تردید ننگرند. برای نمونه، به کلام نورانی حضرت مهدی (عج) به شیخ صدوق می‏توان اشاره کرد. اصل ماجرا را از زبان شیخ صدوق می‏شنویم:

 شبی در عالم رؤیا دیدم که در مکه‏ام و گرد خانه‏ی خدا طواف می‏کنم. در دور هفتم نزد حجرالاسود آمدم و آن را لمس کردم و بوسیدم. در این هنگام، دعاهایی را که برای زمان بوسیدن حجرالاسود است، می‏خواندم. در این حال، مولای خود حضرت مهدی (عج) را دیدم که بر در خانه‏ی کعبه ایستاده‏اند. با خاطری پریشان به حضرت نزدیک شدم. حضرت با نگاهی به رخساره‏ام به فراستِ خود، راز دلم را دانست. به او سلام کردم. حضرت پس از جواب سلام، فرمود: چرا درباره‏ی غیبت، کتابی نمی‏نویسی، تا اندوه دلت را بزداید؟ عرض کردم: یابن رسول اللَّه! در این باره کتاب نوشته‏ام. حضرت پاسخ دادند: منظورمان این نیست که همانند گذشته بنویسی. کتابی درباره‏ی موضوع غیبت بنگار و در آن، غیبت‏های پیامبران‏علیهما السلام را بیان کن.

 چون سخن حضرت به پایان رسید، از دیدگانم پنهان شدند. من از خواب بیدار شدم و تا طلوع فجر به دعا و گریه و مناجات پرداختم. چون صبح دمید، نگارش این کتاب را آغاز کردم.

 حضرت یوسف یکی از پیامبرانی است که حضرت مهدی در روایت‏ها به ایشان تشبیه شده‏اند. البته در این روایت‏ها، حضرت مهدی (عج) از جهت‏های گوناگون به حضرت یوسف‏علیه السلام تشبیه شده‏اند. امام باقرعلیه السلام در روایتی تنها به شباهت در غیبت اشاره کرده‏اند. هم چنین ایشان در جایی دیگر، به شباهت‏های دیگری اشاره فرموده‏اند. حال آن که امام صادق‏علیه السلام بدون اشاره به شباهت‏های پیشین، شباهت دیگری بر شباهت‏های یاد شده می‏افزایند. این‏ها نشان می‏دهد که منظور، حصر شباهت‏ها در موارد یاد شده نبوده، بلکه تنها برای نمونه به برخی از آن‏ها اشاره شده است. با توجه به این نکته و با الهام از فرمایش حضرت مهدی (عج) به شیخ صدوق، این نوشتار می‏کوشد با تأمل در قرآن و روایت‏ها، شباهت و همانندی‏های موجود میان یوسف زهراعلیه السلام و یوسف یعقوب‏علیه السلام را بازگو کند، تا از این رهگذر، فهم و پذیرش امر حضرت مهدی، آسان‏تر گردد.

عقیده به ظهور مصلح و آمادگی برای یک انقلاب جهانی، آن‏قدر حیاتی و لازم بوده است که پیشوایان دینی انتظار را استراتژی مهم این برهه‏ی تاریخی دانسته و حکم و دستور به آن در دوران غیبت داده‏اند. اهمیت و ضرورت دوره‏ی انتظار را می‏توان از زوایای مختلف بررسی کرد:

 الف - توجه به معنا و حقیقت انتظار، دریچه‏ای است برای رسیدن به این مهم. همان‏طوری که قبلاً به طور کامل بحث شد، انتظار یک دوره‏ی آماده‏سازی و زمینه سازی است و هر انقلاب و حرکتی که این دوره را پشت سر نگذاشته باشد ابتر و ناقص و بی‏ثمر خواهد بود. ما کسانی را می‏بینیم که به پا ایستاده‏اند و راه افتاده‏اند، ولی دوره انتظاری نداشته‏اند. گویا چیزی نمی‏خواسته‏اند و تنها بر اساس جوّ محیط و جریان حاکم به رفتن وادار شده بودند. این‏ها بدون انتظار و بدون آماده باش در گام‏های اول گرفتار شده‏اند و به خودخوری و فرار از خویشتن رسیده‏اند و آخر سر در زیر فشار ابهام‏ها و اشکال‏ها، در مرحله فکر و اعتقاد، در مرحله‏ی ظرفیت و تحمل، در مرحله‏ی طرح ریزی و در مرحله‏ی عمل، از کمبود امکانات گرفته تا نیازهای اقتصادی و نیازهای تخصصی و علمی و حتی آمادگی بدنی و توانایی جسمی، در زیربار این فشارها و ابهام‏ها، به انزوا و فرار از کار و جدایی از عمل روی آورده‏اند. طبیعی است آن‏ها که عمل زده بودند، بعدها با نفرت، عرفان زده، فلسفه زده و علم زده و کلاس زده هم بشوند و به دنبال پناه‏گاهی بگردند. که باز هم طبیعی است که به پناهی نرسند و سرگردان بمانند.

 این خاصیت انتظار است که تو را وادار می‏کند تا کمبودها را حدس بزنی و برای تأمینش بکوشی و این خاصیت انتظار است که تو را به آمادگی و حضوری می‏رساند که ما نعم‏ها را بشناسی و برای رفع‏شان، برنامه بریزی. آن‏جا که آدم می‏بیند آدم‏هایی استخوان‏دار پس از سال‏ها تحصیل چگونه سر در گم هستند و نمی‏دانند چه کنند و خسته و رنجور و آزرده و سر در لاک شده‏اند با پرسش رو به رو می‏شود علت انزوا و خستگی این‏ها همان نداشتن دوره‏ی انتظار است. این‏ها ندیده آمده‏اند و طبیعی است که با دیدن مشکلات، متحیر و سرگردان شوند یا این‏که تجدید نظر دوباره داشته باشند و از اساس، کارشان را درست کنند و بنیادی پیش بیایند.

 ب - از طرفی، ضرورت و اهمیت دوره انتظار را می‏توان از لابه‏لای صفحات تاریخ نیز به دست آورد.

 پس از رحلت رسول اکرم‏صلی الله علیه وآله و شهادت امیرالمؤمنین‏علیه السلام و سیدالشهداعلیه السلام تابه امروز، ریشه تمام حرکت‏ها و نهضت‏های شیعی علیه باطل و استثمارگران، همین فلسفه‏ی اجتماعی انتظار و عقیده به ادامه‏ی مبارزه تا پیروزی حق بوده است. این امر چنان مورد توجه بزرگان دین قرار گرفته تا آن‏جا که یکی از معیارهای پذیرش اعمال معرفی شده است. از مهم‏ترین رازهای نهفته‏ی بقای تشیع همین روح انتظاری است که کالبد هر شیعه را آکنده ساخته و پیوسته او را به تلاش و کوشش و جنبش وامی‏دارد و مانع از نومیدی و بی تابی و افسردگی و درماندگی او می‏گردد. این تأثیر آن‏قدر ملموس و کارساز بوده که اسلام پژوهان غربی نیز از آن گفت‏وگو کرده‏اند.

 ((هانری کربن))؛ اسلام شناس شهیر فرانسوی می‏گوید:

 ...مفهوم غیبت، اصل و حقیقت غیبت هرگز در چارچوب درخواست‏های دنیای امروز در معرض تفکر عمیق قرار نگرفته است... معنای این امر به عقیده‏ی این جانب، چشمه‏ای بی نهایت و ابدی از معانی و حقایق است... معنویت اسلام تنها با تشیّع، امکان حیات و دوام و تقویت دارد و این معنا در برابر هرگونه تحول و تغییری که جوامع اسلامی دستخوش آن باشند، استقامت خواهد کرد. امام زمان، مفهوم اعلائی است که مکمل مفهوم غیبت است، ولی کاملاً به شخصیت امام غایب، مرتبط است. این‏جانب، مفهوم امام غایب را با روح غربی خودم به گونه‏ای نو و بکر، احساس و درک می‏کنم و چنین به تفکر و دلم الهام می‏شود که رابطه‏ی حقیقی آن را با حیات معنوی بشر، وابسته می‏دانم.

 ((جیمز دار مستر))؛ شرق شناس معروف فرانسوی در این باره می‏گوید:

 در حلّه که نزدیک بغداد است همه روزه پس از نماز عصر، صد نفر سوار با شمشیر برهنه می‏رفتند و از حاکم شهر، اسبی با زین و برگ می‏ستاندند و... فریاد می‏زدند که: تو را به خدا، ای صاحب الزمان! تو را به خدا بیرون بیا.

 وی در جایی می‏گوید:

 قومی را که با چنین احساسات پرورش یافته است، می‏توان کشتار کرد، اما مطیع نمی‏توان ساخت.

 ج - در اهمیت دوران انتظار همین بس که دشمنان، آن‏را مانع تسلط خود بر مسلمانان برشمرده‏اند: ((میشل فوکو، کلر بریر، در بحث مبارزه با تفکر مهدی باوری: ابتدا امام حسین‏علیه السلام و بعد امام زمان (عج) را مطرح می‏کنند و دو نکته را عامل پایداری شیعه معرفی می‏کنند. نگاه سرخ و نگاه سبز در کنفرانس ((تل آویو)) هم افرادی مثل برنارد لوییس، مایکل ام جی. جنشر، برونبرگ و مارتین کرامر بر این بحث خیلی تکیه می‏کنند. آن‏ها در تحلیل انقلاب اسلامی، به ((نگاه سرخ)) شیعیان، یعنی عاشورا و ((نگاه سبز)) شان یعنی انتظار می‏رسند. جمله‏ی مشهوری دارند که ((این‏ها به اسم امام حسین قیام می‏کنند و به اسم امام زمان (عج)، قیام‏شان را حفظ می‏کنند.)) دشمن به اهمیت مدیریت شیعه آن‏هم زمانی که رهبر آن غایب و از نظرها پنهان است، پی برده‏اند و به همین منظور اقداماتی در این رابطه انجام داده‏اند و سناریوهای متعددی را جهت تضعیف و نابودی این اندیشه‏ی مقدس طراحی کرده و متناوباً به اجرا گذارده‏اند.

 از آن جمله، دخالت مستقیم و حمایت از پروسه‏ی ((شخصیت پردازی و مهدی تراشی))، تخریب پایه‏ی فکری ((مهدی باوری)) از طریق ژست‏های علمی و به ظاهر شرق‏شناسی، پرورش و حمایت از سرسپرده‏های داخلی مانند احمد کسروی، شریعت سنگلجی، سلمان رشدی و اخیراً احمد الکاتب، انتشار تبلیغات مسموم رسانه‏ای، امپراتوری اهریمنی رسانه‏های استکباری و بمباران تبلیغاتی توپ‏خانه‏های صوتی و تصویری ژورنالیستی نظام سلطه، یکی از قوی‏ترین ابزارهای کودتای فکری و شست‏وشوی مغزی توده‏هاست.

 در واپسین دهه‏های قرن بیستم، هجومی از این نوع را علیه ایده‏ی ((ظهور مهدی موعود)) شاهد بودیم. در سال 1982 میلادی، سریالی با نام ((نوستر آداموس)) به مدت سه ماه متوالی از شبکه‏ی تلویزیونی آمریکا پخش شد. این فیلم سرگذشت ستاره شناس و پزشک فرانسوی به نام ((میشل نوستر آداموس)) بود که نزدیک به 500 سال قبل می‏زیسته است. این سریال، پیشگویی‏های وی را درباره‏ی آینده‏ی جهان به تصویر کشیده بود که مهم‏ترین آن‏ها پیش‏گویی وی درباره‏ی ظهور نواده‏ی پیامبر اسلام در مکه مکرمه و متحد ساختن مسلمانان و پیروزی بر اروپاییان و ویران کردن شهرهای بزرگ سرزمین جدید (آمریکا) بود.

 هدف از این مانور تبلیغاتی، به تصویر کشیدن چهره‏ای خشن، بی رحم، ویران‏گر و گرفتار جنون قدرت از مهدی موعود و تحریک و بسیج عواطف ملل غربی علیه اسلام و منجی موعود آن و در کوتاه مدت، بستر سازی روانی بود.

اگر مفاهیم صحیح واقعی واژه‏ها درک شود، اشتباهات و سوء تفاهماتی که در شناخت مذهب و اهداف آن برای عده‏ای پیش آمده یا می‏آید، مرتفع و اهداف واقعی مکتب، روشن می‏شود. از جمله مفاهیمی که برداشت‏های مختلفی از آن شده، انتظار ظهور و فرج مهدی موعود (عج) است. به همین خاطر شایسته است با کمی تأمل و درنگ، در این زمینه، کنکاشی داشته باشیم. انتظار از نظر ریشه‏ی لغوی، به معنای درنگ در امور، نگهبانی، چشم به راه بودن و نوعی امید داشتن به آینده، تعبیر شده است. آن چه با مراجعه به کتب لغوی معلوم می‏شود، این است که انتظار یک حالت روانی به همراه درنگ و تأمل است. اما از این معنا می‏توان دو نوع برداشت کرد. یکی این‏که، این حالت روانی و چشم به راهی، انسان را به عزلت و اعتزال و انزوا بکشاند و منتظر، دست روی دست بگذارد، وضعیت فعلی را تحمل کند و به امید آینده‏ی مطلوب، فقط انتظار بکشد.

 برداشت دیگر، این است که این چشم به راهی و انتظار باعث حرکت، پویایی و اقدام و عامل عمل و آمادگی وسیع‏تر گردد. اینک سؤال این است که کدام یک از این دو معنا، مراد و مقصود بزرگان و رهبران دینی است؟ با مراجعه به متون روایی، مشاهده می‏شود که معصومین‏علیهم السلام خیلی روشن و صریح با ارایه‏ی تصویری مناسب از انتظار، روی برداشت اول، خط بطلان کشیده و برای این‏که هرگز آن معنا به ذهن مخاطب خطور نکند، به قسمت مهم و اساسی مفهوم انتظار اشاره کرده‏اند که انتظار، عمل است، آن هم افضل و بزرگ‏ترین اعمال یا عبادت است، آن هم محبوب‏ترین عبادت و عمل. اساساً این یک قاعده‏ی عقلی و منطقی است؛ آن کس که وضعیت موجود را نمی‏پذیرد و تحمل نمی‏کند، در انتظار گشایش است: ((من انتظر امراً تهیّأ له)).

 بنابراین، بعضی که انتظار را خاموشی و گوشه‏گیری و اعتزال و مذهب احتراز معرفی کرده‏اند و بدین وسیله، آن را مورد هجوم قرار داده‏اند، به خطا رفته‏اند؛ چون حقیقت انتظار را درک نکرده‏اند و تیری در تاریکی انداخته‏اند. کما این‏که آن‏ها که انتظار را مذهب اعتراض معرفی کرده‏اند، آن هم اعتراضی که از سقیفه و از زبان علی‏علیه السلام آغاز شد، به بی‏راهه رفته‏اند. در برابر این نگاه، دو پرسش مطرح است. اول این‏که، دامنه‏ی این اعتراض تا کجاست؟ تا رفاه، تا عدالت، تا عرفان، تا آزادی، تا شکوفایی و تکامل و یا.... دوم این‏که، پی‏آمد این اعتراض، چیست؟ چه باری بر دوش منتظر می‏گذارد و این نفی با چه اثباتی همراه می‏شود؟ در مورد پرسش اول باید بگوییم که آرمان‏های دینی از تکامل و شکوفایی استعداد آدمی، بالاتراست؛ چون زمانی که انسان به تکامل هم برسد، باز مسأله این است که می‏خواهد در چه جهتی مصرف شود؟ رشد یا خُسر؟ این دو مسأله‏ی اساسی بعد از تکامل و شکوفایی است. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرموده‏اند:

 الناس معادن کمعادن الذهب و الفضه.

 مردم معدن هستند مثل معدن طلا و نقره.

 استفاده از معادن، سه مرحله دارد: اول، کشف؛ دوم، استخراج؛ سوم، شکل دادن. تا این‏جا مرحله‏ی کمال و شکوفایی است، اما این آهن شکل گرفته که مثلاً به شکل اتومبیل درمی‏آید، جهت می‏خواهد. پس مرحله‏ی چهارم، جهت یابی این معدن، این انسان است. جهت به سوی کیست؟ به سوی پایین‏تر از خود و رضایت به زندگی حیوانی و همین حیات دنیوی؟ این تنزل است. انسان با کم‏ترین مقایسه درمی‏یابد که از حیوانات بالاتر است. در نتیجه، هدفی برتر می‏یابد؛ حرکت به سوی بالاتر از خودمان .این تحرک است، رشد است. بالاتر از من کیست؟ لابد آفریننده‏ی انسان که حاکم و خالق هستی است. و امامت، هدایت‏گر این حرکت و سیر صعودی است که بعد از مقام رسالت، به این مهم می‏پردازد و اکنون عَلَم این حرکت را باید در دستان پرمهر مهدی موعودعلیه السلام جست‏وجو کرد.

 در مورد پرسش دوم هم باید گفت منتظر مهدی، آماده است و برای سلطان و تسلط مهدی‏علیه السلام زمینه‏سازی می‏کند، چنان‏چه در حدیث آمده است: و یوطئون للمهدی سلطانه.

 اهمیت این آمادگی و زمینه سازی را در پیام صادقانه‏ی امام صادق‏علیه السلام می‏توان جست‏وجو کرد که در آن، به حداقل آمادگی، اشاره شده است:

 لیُعدّن احدکم لخروج القائم و لو سهماً فان اللَّه اذا علم ذلک من نیته رجوت لان ینسی فی عمره حتی یدرکه و یکون من اعوانه و انصاره.

 باید هرکدام از شما برای خروج قائم، آمادگی پیدا کند، اگر چه با تهیه کردن یک تیر باشد؛ چون وقتی خداوند ببیند کسی به نیّت یاری مهدی‏علیه السلام اسلحه تهیه کرده است، امید است که عمر او را دراز کند، تا ظهور او را درک کند و از یاوران مهدی‏علیه السلام باشد.

 از طرفی مهم‏ترین لقب پیشوای منتظر، ((قائم)) است که برای احترام هنگام شنیدن آن، قیام لازم است، لیکن حکمت اجتماعی این احترام نیز ما را به معنای حقیقی انتظار رهنمون می‏سازد و در واقع، انسان منتظر با این حرکت خود می‏خواهد نشان دهد که در حال آمادگی برای قیام و مبارزه و جهاد است. بعضی به اشتباه فکر می‏کنند که همه‏ی کارها خود به خود و بدون زمینه سازی و آمادگی درست می‏شود. در حالی‏که هیچ‏گاه بنای عالم بر این استوار نبوده که کارها خود به خود درست شود و بدون هیچ رنجی و جهادی، مشکلات بشریت حل شود. جملات حکیمانه‏ی امام باقرعلیه السلام در این مورد، جالب توجه است:

 ...قلت لابی جعفرعلیه السلام: انهم یقولون: ان المهدی لو قام، لاستقامت له الامور عفواً و لا یهریق محجة دم، فقال: کلا، و الذی نفسی بیده، لو استقامت لاحدٍ عفواً لاستقامت لرسول اللَّه‏صلی الله علیه وآله حین أدمیت رباعیته و شبّح فی وجهه کلاّ و الذی نفسی‏بیده حتی نمسح نحن و انتم العرق و العلق. ثم مسح بجبهته.

 ... به خدمت امام محمد باقرعلیه السلام عرض کردم: مردم می‏گویند چون مهدی قیام کند، کارها خود به خود درست می‏شود و به اندازه‏ی یک حجامت، خون نمی‏ریزد. فرمود:

 هرگز چنین نیست. به خدای جان آفرین سوگند! اگر قرار بود کار برای کسی، خود به خود درست شود، برای پیامبرصلی الله علیه وآله درست می‏شد، هنگامی که دندانش شکست و صورتش شکافت. هرگز چنین نیست که کار خود به خود درست شود. به خدای جان آفرین سوگند! کار درست نخواهد شد تا این‏که ما و شما در عرق و خون غرق شویم)). آن‏گاه به پیشانی خود دست کشید.

 اینک با توجه به معنای لغوی و روایات پیرامون انتظار و اقوال و انظار در این زمینه، می‏توان گفت که انتظار نه احتراز است و گوشه نشینی و نه اعتراض و نفی طاغوت‏ها. در واقع، این‏ها حالت روحی و روانی محض هستند، بلکه انتظار، عمل و اقدام است. پویایی و حرکت است. به همین خاطر در لسان روایات، انتظار بهترین و محبوب‏ترین عمل معرفی شده است. حقیقت انتظار بسیار بالاتر از این محدوده‏هاست. انتظار جنبه‏ی اثباتی دارد؛ یعنی آمادگی و اقدام. منتظر فرزند محبوب و دلدار عزیز، اقدام می‏نماید و در خود و در محیط اطراف، نشان و اثر می‏گذارد. منتظر مهدی و قائم آل محمدعلیه السلام چگونه می‏تواند آماده نشود و زمینه سازی نکند. در حالی‏که به شمشیر زدن در رکاب پیامبرصلی الله علیه وآله بر فرق دشمن تشبیه شده، اساساً انتظار خشک و خالی، به عبارت دیگر امید ذهنی به آن‏که در جامعه تحقق یابد و آثارش آشکار شود، هیچ‏گاه بهترین عمل نخواهد بود و این معانی، حاکی از حضور در صحنه و فعالیت‏های علمی و کار و کوشش و زمینه سازی عینی است نه نیت بدون عمل و امید ذهنی بدون آثار عملی. پس انتظار به معنی آینده نگری، دگرگونی است و این دگرگونی به زمینه سازی، احتیاج دارد.